زمینه های توافق در دیدگاههای ایران و روسیه پیرامون رژیم حقوقی دریای خزر

پژهش بررسی زمینه های توافق در دیدگاههای ایران و روسیه پیرامون رژیم حقوقی دریای خزر در 80 صفحه ورد قابل ویرایش

دسته بندی	علوم انسانی
فرمت فایل	doc
حجم فایل	137 کیلو بایت
تعداد صفحات فایل	80

دریافت فایل

فروشنده فایل

کد کاربری 6017

تمام فایل ها

پژهش بررسی زمینه های توافق در دیدگاههای ایران و روسیه پیرامون رژیم حقوقی دریای خزر در 80 صفحه ورد قابل ویرایش

فهرست مطالب

صفحه

کلیات تحقیق ............................................................................................................... 1

1. طرح مسا له ......................................................................................................... 1

2. فرضیه ها ......................................................................................................... 2

3. پرسش اصلی پژوهش ......................................................................................... 3

4. پرسش های فرعی پژوهش ............................................................................... 3

5. فرضیه اصلی ........................................................................................................ 3

6. فرضیه های فرعی ............................................................................................. 3

7. متغیر مستقل ووابسته ..................................................................................... 4

8.روش پژوهش .................................................................................................... 4

9. هدف پژوهش .................................................................................................. 4

10.سازماندهی پژوهش ....................................................................................... 4

11. سابقه علمی ومنابع اصلی پژوهش ............................................................ 5

فصل اول: اهمیت دریای خزر و موقعیت جغرافیایی اقتصادی ،

ژئوپلتیکی و زیست محیطی .............................................................................. 7

1. موقعیت جغرافیایی ....................................................................................... 8

2. آب وهوا .......................................................................................................... 9

3. اقتصاد ............................................................................................................ 9

1-3 . ماهیگیری ............................................................................................. 9

2-3 . نفت وگاز ............................................................................................... 10

3-3. بازر گانی ................................................................................................. 11

4-3. حمل ونقل ............................................................................................ 11

4. ژئوپلتیک دریای خزر ................................................................................ 12







صقحه 5. محیط زیست دریای خزر ........................................................................ 14



فصل دوم: چالشها وزمینه های واگرایی در روابط ایران وروسیه

از دوره قاچار تاکنون ....................................................................................

بخش اول: بررسی چا لشهای موجود در روابط ایران وروسیه

از ابتدا تا فرو پاشی شوروی ....................................................................... 16



1.چالشهای موجود در روابط ایران وروسیه

در دوران تزارها ........................................................................... 19

1-1. تصرف سرزمین هر جا که ممکن باشد ...................... 19

2-1. جلوگیری از نفوذ کشور های مخالف منافع

روسیه در سرزمین ایران............................................................ 19

3-1. کسب سیطره بر سیاستهای داخلی و خارجی

ایران به منظور به حداقل رساندن نفوذ................................ 20

4-1. کسب حد اکثر منافع اقتصادی وسیاسی در ایران..... 21

2. چالشها در مناسبات ایران وروسیه پی از انقلاب

اکتبر 197 روسیه تا پیروزی انقلاب اسلامی .................... 21

1-2.نگاه به ایران به عنوان کشوری که از آن طریق می توان

انقلاب سوسیالیستی را به سایر کشور ها منتقل نمود.......... 21

2-2.کسب حداکثر منافع سیاسی واقتصادی

به عنوان یک ابر قدرت .......................................................... 22

3-2. دسترسی به آبهای گرم خلیج فارس و اقیانوس هند..... 23

4-2. تغییرات در سیاست شوروی نسبت به ایران ................. 23

5-2. تلاش برای جذب ایران به اردوگاه کمونیست ............... 23



3.چالشهای بین دو کشور در دوره زمانی بین وقوع

انقلاب اسلامی ایران و فروپاشی شوروی ..................... 24

1-3. تهدید منافع شوروی توسط ایران با توجه به شعار نه شرقی 24



صفحه

نه غربی ............................................... 24

2-3. توجه به انقلاب ایران به عنوان یک جنبش رهایی بخش 25

3-3. سطح پایین مبادلات اقتصادی .................................... 26

4-3. کمک تسلیحاتی به عراق در جریان جنگ تحمیلی 26

بخش دوم:و عوامل واگرایی درروابط ایران

وروسیه پی از فوپاشی شوروی...................................... 27

1. نگرش به غرب وکمیت سرمایه داری........................... 27

2..ایفای نقش برتر در معادلات جهانی ........................... 27

3. گسترش فروش تسلیحات روسی به ایران و

ضعف تکنولوژی .................................................................... 27

4. افزایش هزینه های امنیتی به نفع روسیه وبه ضرر ایران 28

5. سکوت روسیه در مقابل بهره برداری از نفت

دریای خزر توسط کشورهای آذر بایجان و قزاقستان ..... 29

6. تاثیر انقلاب اسلامی ایران بر کشورهای آسیای میانه 30

7. تغییر در ژئوپلتیک منطقه پی از فروپاشی شوروی ... 30

8. بی اعتمادی نسبت به اهداف روسیه در گسترش ..... 32

9. استفاده از ایران براب وحدت آسیای مرکزی

و قفقاز ........................................................................ 33

10. توافقات پشت پرده روسها .............................. 33

11. نگاه ابزاری به ایران برای گرفتن امتیازات

بیشتر از کشورهای غربی ...................................... 33

صفحه

12. محافظ تاریخی ملت ایران ................................... 35

13. ناهمخوانی سیاستهای روسیه در حوزه خزر

با منافع ملی جمهوری اسلامی ایران........................ 35

14. ناهمگونی ایدئولوژیک فرهنگی دو کشور





صفحه

ایران وروسیه................................................................... 36

15. اختلاف در منافع دراز مدت ایران وروسیه



در خصوص مسیر انتقال انرژی حوزه خزر............... 36

16. روابط اقتصادی چالشی برانگیز......................... 36

17. انعطاف روسیه در مقابل حضور کشورهای غربی 37

18. مشکلات زیست محیطی دریای خزر بخاطر

حضور کشورهای بیگانه و اقدامات خودسرانه برخی

کشورهای ساحلی ....................................................... 37

1-18. راهکارهی دستیابی به امنیت زیست محیطی

در منطقه........................................................................ 38

فصل سوم: دیدگاههای کشورهای ساحلی در

خصوص رژیم حقوقی دریای خزر ................. 41

بخش اول: رژیم حقوقی دریای خزر ..................... 44

1.رژیم حقوقی دریاها ودریاچه ها از دیدگاه

حقوق بین الملل....................................................... 44

2. وضعیت دریاچه خزر با توجه به کنوانسیون

حقوق دریا ها وتعیین رژیم حقوقی آن................ 46

1-2. معاهدات مربوط به دریاچه خزر ............... 47

2-2. علل ناکارآمدی معاهدات سابق ................ 49

3-2. فروپاشی وجانشینی دولتهای تازه

استقلال یافته ......................................................... 50

بخش دوم:نارسایی رژیم حقوقی گذشته

دریای خزر و پیچیدگی وضع رژیم حقوقی جدید 52

بخش سوم: مواضع کشورهای ساحلی در

خصوص رژیم حقوقی دریای خزر............... 53

1. مواضع قزاقستان ................................................ 53

2. مواضع آذربایجان .............................................. 53

صفحه

3. مواضع ترکمنستان .......................................... 54



4. مواضع روسیه ................................................... 55

5. مواضع جمهوری اسلامی ایران .................... 57

فصل چهارم: زمینه های اشتراک منافع وهمگرایی ایران وروسیه در

عرصه سیاست خارجی 63

بخش اول: سطح سه گانه همکاریهای جمهوری

اسلامی ایران وروسیه پی ازفروپاشی............ 64

1. همکاریهای دوجانبه ................................... ......... 64

2. همکاریهای منطقه ای ایران وروسیه ............... 67

1-2.همکاری برای حل بحران های منطقه ای ...... 67

2-2. سازمان همکاریهای دریای خزر...................... 68

3-2. بهره برداری از منافع انرژی دریای حزر........ 68

4-2. همکاری در خصوص انتقال انرژی ازحوزه

دریای خزر .................................................................. 68

5-2. ارتباط کشورهای آسیای مرکزی وقفقاز

با اقتصاد جهانی.......................................................... 69



3.همکاریهای ایران وروسیه در سطح بین المللی........ 69

بخش دوم: عوامل موثر در همگرایی جمهوری اسلامی ایران وروسیه..................... 70

1 .منافع روسیه در خصوص گسترش همکاریه با ایران 70

1-1. جلب حمایت ایران برای مقابله با نفوذ

قدرتهای بیگانه در منطقه ............................................. 70

2-1. نزدیکی به ایران برای نفوذ به خاورمیانه ،

خلیج فارس وکشورهای اسلامی.................................. 71









صفحه

3 -1. گسترش روابط با جمهوری اسلامی ایران

به منظور گرفتن امتیاز از غرب.................................. 71

4-1. همکاری با ایران برای جلوگیری از افراط گرایی قومی

ونژادی وبی ثباتی در منطقه.... ............... 72

5-1. جلب حمایت ایران برای مخالفت با توسعه

ناتو به شرق..................................................................... 72

2. منافع ایران در گسترش همکاریهای خود با روسیه... 73

1-2. نگاه به روسیه به عنوان تامین کننده

تسلیحات و تکنولوژی جدید...................................... 73

2-2. همکاری با روسیه برای جلوگیری از سلطه

شرکتهای خارجی وفراملیتی بر منلفع انرژی منطقه......... 73

3-2. جلب حمایت روسیه در مقابل نفوذ کشورهای

مخالف جمهوری اسلامی ایران در منطقه خزر................... 73

4-2. همکاری باروسیه به منظور مقابله با

فشارهای آمریکا وغرب ................................................. 74

فصل پنجم: نتیجه گیری...................................................................................... 76

منابع مآ خذ......................................................................... ............... 82




کلیات تحقیق

طرح مسا له: 1-



دریای خزر با وسعت000/370 کیلومتر مربع بزرگترین دریاچه جهان در سرزمین آسیا و اروپا در شمال ایران و در محل تلاقی آسیای مرکزی ، قفقاز و ایران واقع شده است .و مجموع طول ساحل دریای خزر 6380 کیلومتر مربع است که در اختیار پنج کشور ساحلی روسیه ، ترکمنستان ، قزاقستان و جمهوری آذربایجان و ایران قرار دارد . این دریا منطقه مهم تولید نفت و گاز طبیعی جهان محسوب می شود و ذخایر این منطقه بعد از خلیج فارس می تواند منبع بادوامی در طول 40 سال آینده باشد . و همچنین کشتیرانی و ماهیگیری ( علی الخصوص خاویار ) از دیگر منابع اقتصادی این دریاست . بعد از فروپاشی شوروی تعداد کشورهای ساحلی از دو کشور به پنج کشور روسیه ، ایران ، ترکمنستان ، قزاقستان و جمهوری آذربایجان افزایش یافت .

یکی از مهمترین مسائل موجود در بهره برداری از ذخایر نفتی و گاز و ماهیگیری و کشتیرانی دریای خزر تعیین رژیم حقوقی است که مورد رضایت تمامی کشورهای ساحلی باشد . جمهوری اسلامی ایران قراردادهای 1921 و 1940 مابین ایران و شوروی سابق را تا تعیین رژیم حقوقی همه جانبه رامبنای بهره برداری از دریا می دا ند و در مقابل هر گونه بهره برداری بدون توجه به منافع کشورهای دیگر مخالفت نموده و در اجلاس های متعدد سعی در دستیابی به حقوق متعارف خودداشته است اجلاس کشورهای



ساحلی در اردیبهشت ماه 1381 در عشق آباد و مهرماه 1386 در تهران علیرغم دستیابی به یک توافق جامع توانست پاره ای از مسائل فی مابین را مرتفع نماید ولی برای توافق در همه ابعاد راه طولانی در پیش است .

روسیه نیز بنا به اقتضای منافع ملی خود سعی نموده که با توافقات دو جانبه با کشورهای ساحلی ترکمنستان و قزا قستان نیازهای استراتژیک خود مانند بهره برداری از نفت و گاز دریای خزر وکشتیرانی تجاری و نظامی را برطرف نماید.

در این پژوهش که تحت عنوان (( زمینه ها ی توافق در دیدگاههای ایران و روسیه پیرامون رژیم حقوقی دریای خزر )) مطرح شده است سعی شده تا با شناخت چالشهای موجود در روابط ایران و روسیه وعوامل واگرایی همچنین زمینه های همگرائی و اشتراک منافع دو کشور به عنوان مهمترین و تاثیر گذارترین کشورهای ساحلی و تاثیر آن بر تدوین رژیم حقوقی این دریا تاکید شود .

2 – فرضیه ها :

1-2- با توجه به موقعیت جغرافیایی، اقتصادی ,سیاسی و...دریای خزر و اهمیت استراتژیک این دریا رسیدن به توافق بر سر رژیم حقوقی آن دشوار است.

2-2-باتوجه به چالشها ،زمینه های واگرایی و پیشینه روابط سیاسی ایران و روسیه توافق در دیدگاههای دو کشور پیرامون رژیم حقوقی دریای خزر امکان پذیر نیست .

3-2- نقش کشورهای تازه استقلال یافته ساحلی ترکمنستان ، قزاقستان ، و جمهوری آذربایجان در تعیین رژیم حقوقی دریای خزر از یران و روسیه بیشتر است . 4-3- باتوجه به زمینه های اشتراک منافع وهمگرایی دو کشورایران وروسیه درعرصه سیاست خارجی توافق پیرامون رژیم حقوقی دریای خزر امکان پذیر است



2

3- پرسش اصلی پژوهش

با توجه به طرح مساله و فرضیه های مطرح شده سوال ما این است که :

آیا توافق دردیدگاههای ایران و روسیه پیرامون رژیم حقوقی دریای خزر امکان پذیر است ؟

4- پرسشهای فرعی پژوهش

1-4- آیا اختلافات داخلی ایران و روسیه در توافقات تاثیر دارد ؟

2-4- نگاه روسیه به غرب و ارتباط این کشوربا کشورهای غربی چه تاثیری در توافقات می گذارد ؟

3-4- نقش و جایگاه کشورهای تازه استقلال یافته ساحلی دریای خزر تا چه اندازه است ؟

4-4- آیا منافع اقتصادی و استفاده از منابع غنی انرژی و آبزیان دریای خزر موضوع رسیدن به توافق را پیچیده تر نخواهد کرد ؟

5- فرضیه اصلی

فرض بر این است که : ((توافق در دیدگا ههای ایران و روسیه پیرامون رژیم حقوقی دریای خزر امکان پذیر است ))

6- فرضیه های فرعی

1-6- اختلافات داخلی ایران و روسیه مانعی در جهت رسیدن به توا فق است

2-6- نگاه روسیه به غرب و ارتباط این کشور با کشورهای غربی در چگونگی رسیدن با توجه به نگرش ایران به غرب می تواند مانع مهم و تاثیر گذاری باشد .

3-6 مواضع روسیه به کشورهای دیگر ساحلی که در گذشته جزئی از خاک آن کشور در قالب شوروی سابق بوده اند نسبت به مواضع ایران نزدیکتر است

3

4-6- منابع غنی انرژی و همچنین منافع اقتصادی و نظامی این دریا رسیدن به توافق را پیچیده تر ساخته است

7 – متغیرهای مستقل و وابسته :

در این پژوهش زمینه های توافق در دیدگاههای ایران و روسیه به عنوان متغیر مستقل و رژیم حقوقی دریای خزر به عنوان متغیر وابسته هستند .

8- روش پژوهش :

روش پژوهش تلفیقی از دو روش تاریخی و موردی ((casestudy)است در روش تاریخی هدف تجزیه و تحلیل و تفسیر وقایع گذشته به منظور کشف ویژگیهای عمومی و مشترک برای درک و فهم بهتر آنها می باشد و در روش موردی و زمینه ای هدف مطالعه وبررسی همه جانبه از موقعیت قبلی و فعلی و تحلیل با شناخت و پیش بینی وقایع آینده است .

9 – هدف پژوهش :

بررسی و شناخت چالشها، اشتراک منافع و زمینه های همگرائی در روابط خارجی دو کشور روسیه و ایران که دستیابی به یک توافق همه جانبه در زمینه رژیم حقوقی دریای خزر را امکان پذیر می سازد . سازماندهی پژوهش : 10-

موضوع این رساله ، دیدگاهای ایران و روسیه پیرامون رژیم حقوقی دریای خزر می باشد که مشتمل بر یک مقدمه و چهار فصل و یک نتیجه گیری است .

مقدمه: مشتمل بر مفاهیم، متغیرها ، شاخص ها مفروضات و پرسش ها می باشد .

در فصل او ل ا همیت دریای خزرشامل موقعیت جغرافیایی اقتصادی و ژئوپلیتیکی، زیست محیطی و

4

خطوط مرزی کشورهای ساحلی به طور مختصر بررسی می شود

در فصل دوم چالشهای موجود در روابط سیاسی ایران و روسیه با تاکید بر مسائل دریای خزر از دوران قاجاریه تا کنون در دو بخش مورد بررسی قرار می گیرد.

در فصل سوم دیدگاههای کشور های ساحلی در خصوص رژیم حقوقی دریای خزردر سه بخش مورد بررسی قرار می گیرد.

در فصل چهارم زمینه های اشتراک منافع و همگرائی دو کشوردر عرصه سیاست خارجی در دو بخش پرداخته می شود

نتیجه گیری و در نهایت در این قسمت به مقایسه دیدگاهای دوکشور ایران و روسیه و زمینه های ایجاد توافق پیرامون رژیم حقوقی دریای خزر پرداخته می شود .

11-سابقه علمی و منابع اصلی پژوهش

منابع اصلی کتابهای مربوط به روابط خارجی ایران و روسیه ، حقوق بین الملل و سلسله مقالات مربوط به رژیم حقوقی دریا ی خزرازجمله در فصلنامه سیاست خارجی ، فصلنامه آسیای مرکزی و قفقاز,امنیت ملی ,اطلاعات سیاسی اقتصادی وسایر مقالات موجود در این رابطه بخصوص در سایت نمایه و اینترنت و چکیده پایان نامه های مرتبط به موضوع می باشد .که به تفصیل در فهرست منابع ومآخذ آمده است.

از آنجاییکه تا کنون هیچکدام از نگارندگان به صورت مشخص به موضوع امکان توافق کشورهای ساحلی در خصوص رژیم حقوقی دریای خزر نپرداخته و عموما با اعلام نقطه نظرات و دیدگاههای هر کدام از کشورها بصورت جداگانه بدون تحلیل موضوع اکتفا نموده اند، به همین خاطر جای خالی یک پژوهش که

5

بتواند بصورت تحلیلی با توجه به پیشینه روابط خارجی دوکشور موضوع رژیم حقوقی دریای خزر را بررسی وشرایطی که میتواند بر اساس آن وبایک چشم انداز واقع بینانه توافق دو کشور در خصوص رژیم حقوقی دریای خزرراامکان پذیر نماید مشاهده می شود در این رساله بااین دیدگاهها به دنبال ارزیابی امکان دستیابی به توافق برسر رژیم حقوقی دریای خزر با عنایت به دیدگاههای دو کشور تاثیر گذار ایران هستیم.






12- حافظه تاریخی ملت ایران :

با توجه به سابقه تاریخی روابط ایران و روسیه ، روسها در حافظه تاریخی مردم ایران ، چهره مثبتی ندارند در چشم ایرانیان ، روسیه کشوری است که همواره در طول تاریخ چشم طمع به خاک ایران داشته و در هر فرصتی به سرزمین ایران تجاوز کرده است . در واقع قراردادهای ترکمنچای و گلستان که طی آن ایران بخش وسیعی از اراضی شمالی خود را از دست داد و ضربه ای بزرگ بر پیکره سیاسی ، نظامی و اقتصادی ایران بود ، نشان دهنده سیاستهای تهاجمی و توسعه طلبانه روسیه در دوران امپراتوری تزارها نسبت به ایران می باشد . بنابراین برای ایجاد یک همگرایی طبیعی و واقعی و دراز مدت ، روسها باید با نشان دادن حسن نیت عملی و واقعی خود ، حافظه تاریخی مردم ایران را نسبت به خود تغییر دهند .(1)

13- ناهمخوانی سیاستهای روسیه در حوزه خزر با منافع ملی جمهوری اسلامی ایران :

دریای خزر از لحاظ اقتصادی و امنیتی برای ایران اهمیت فوق العاده ای دارد . ایران از زمان فروپاشی شوروی خواستار حاکمیت و در واقع تداوم حاکمیت رژیم حقوقی معاهدات 1921 و 1940 میلادی بر دریای خزر می باشد که مالکیت مشاع را مطرح می کرد . تا سال 1997 کشورهای روسیه و ترکمنستان نیز بطور نسبی با ایران هم رأی بودند .در اثر فعالیتهای دیپلماتیک جمهوری آذربایجان و برخی عوامل دیگر ، بعدا شرایط در تضاد با منافع ایران تغییر یافت و در سال 1997 کشورهای روسیه ، ترکمنستان ، آذربایجان و قزاقستان بر سر تقسیم زیر بستر دریا میان کشورهای ساحلی به توافق نسبی رسیدند و به عبارت دیگر روسیه در حوزه خزر ایران را تنها گذاشت . در کل ، سیاست روسها در دریای خزر با امنیت ملی ایران همخوانی ندارد . روسیه در مقابل تقسیم بستر دریا ، شرایط فعالیت و بهره برداری مشاع را برای سطح دریا حفظ

1- نظامی، قدیر همان منبع ص 25

می کند تا رژیم حقوقی آن ، دست مسکو را در توسعه ناوگان دریایی نظامی در دریای خزر باز بگذارد . با این شرایط بخش عمده تهدیدهای امنیت ملی و منافع ملی ایران از ناحیه رقابت نظامی شکل خواهد گرفت . بنابراین ، دخالت قدرتهای بزرگ در تصمیم گیری های داخلی کشورهای منطقه منجربه آن می شود که حوزه دریای خزر به میدان چالش قدرتهای بزرگ جهان و تبدیل شده و مسایل مربوط به آن به مانعی برای حل مسایل منطقه ای توسط کشورهای حوزه آن تبدیل شود(1)

14- ناهمگونی ایدئولوژیک و فرهنگی دو کشور ایران و روسیه :

روسیه و ایران متعلق به دو حوزه تمدنی و ایدئولوژیک خاص و متفاوت از هم هستند. تفاوت ایدئولوژی بین دو کشور این توان بالقوه را دارد که به تضادی جدی در شرایطی خاص تبدیل شود .

15-. اختلاف در منافع دراز مدت ایران و روسیه در خصوص مسیر انتقال انرژی حوزه خزر

با وجود آنکه کشور های ایران و روسیه مشترکاً با انتقال انرژی آسیای مرکزی و قفقاز از مسیر باکو – جیحان مخالفت می کنند ، ولی هر دو کشور مسیرهای مورد نظر خود را مطلوب و با صرفه معرفی می نمایند و بدنبال تأمین منافع ملی خود می باشند .

16- روابط اقتصادی چالش برانگیز :

از مشکلات و نارسایی هایی که در توسعه مناسب همکاری های اقتصادی بین ایران و روسیه وجود دارد ، می توان به عدم انجام تعهدات طرفین در قبال یکدیگر ، مشکلات پرداختهای مالی از طرف ایران ، تکنولوژی پایین کالاهای روسی در مقایسه با نوع غربی آن ، عدم هماهنگی نیازهای این دو کشور و مکمل نبودن اقتصادهای دو کشور اشاره کرد . این موارد باعث شده است که روابط دو کشور علی رغم برخی پیشرفتها ، همچنان در هاله ای از ابهام و نارسایی های عمده قرار گیرد

1- شیر غلامی ،خلیل،بررسی امکان اتحاد استراتژیک ،بین ایران و روسیه،فصلنامه امنیت ملی سال شماره 3 بهار 1379 ص 152





17- انعطاف روسیه در مقابل حضور کشورهای غربی:

روسیه پس از فرو پاشی در رویه های اقتصادی خود تجدید نظر نموده واز یک اقتصاد وابسته به دولت به اقتصاد آزادتغییر رویه داد حضور شرکتهای روسی در بازارهای بین المللی وکسب منافع قابل توجهی در زمینه صادرات کالا علی الخصوص صادرات اسلحه ولزوم تعامل با کشورهای غربی که زمانی دشمن درجه یک آن کشوربودندوحفظ جایگاه خود به عنوان یک قدرت جهانی می بایست امتیازاتی به کشورهای غربی

داده ودر مقابل حضور آنها حتی در نزدیکی مرزهای خود خویشتنداری کند. (1)

18- مشکلات زیست محیطی دریای خزر بخاطر حضور کشورهای بیگانه واقدامات خود سرانه برخی از کشورهای ساحلی:

متأسفانه دولتهای ایالت متحده و ترکیه ضمن حمایت از منافع خصوصی شرکتهای خود و با مداخله در امور کشورهای ساحلی منافات منطقه ای و جهانی را تحریک می کندکه ممکن است در نتیجه تقسیم خزر به بخشهای ملی بروز کننده این تقسیم می تواند موجب فاجعه زیست محیطی هم شود.مسئله این است که طبق آمار جهانی 9-7 درصد نفتی که از فلات قاره استخراج می شود به خاطر سوانح گوناگون و کیفیت پایین لوله ها و انبارها به آب دریا می ریزد. اگر همه معادن نفتی که قبلا اکتشاف شده بودند همزمان مورد بهره برداری قرار بگیرند خطر آلودگی دریا و نابودی سیستم زیست محیطی آن افزایش خواهد یافت. کافی است آتش سوزی در میدان نفتی تنگیز یادآوری شود که در نتیجه آن قسمت شمالی خزر با آثار مواد سوخته پوشانیده شد و این در حالی است که در همه جا ماهیان خاویاری تخم می گذارند. شایان ذکر است که بعد از فروپاشی و قطع نظارت بر اوضاع دریای خزر حجم ماهیان خاویاری به یک سوم کاهش یافته

1-مرادی ،منوچهر، چشم انداز همکاری ایران و اتحادیه اروپا ثبات وامنیت در قفقاز خیربی: حدود امکانات دفتر مطالعات سیاسی وبین المللی تهران پاییز 1385ص ص 48-31

و این نوع ماهی ممکن است به طور کلی از بین برود. برای حفاظت از طبیعت منحصر به فرد خزر کشتیرانی در این دریا نیز باید هماهنگ شود در مجموع تمام فعالیتهای اقتصادی در خزر و در نزدیکی آن باید جوابگوی معیارهای امنیت زیست محیطی باشد ولی همه شرکت کنندگان در تو افقهای نفتی خزر فعلا فقط ملاحظات آنی را مد نظر دارند.(1)

1-18.راهکارهای دستیابی به امنیت زیست محیطی در منطقه:

1-کشورهای منطقه با تدوین استراتژی پایدار در جهت بهره وری از منابع و ذخایر از مشکلات زیست محیطی جلوگیری می کند.

2-اصلاح قوانین ملی و منطقه ای در بهره برداری از ذخایر زنده و آلی دریا

3-حمایت و سرعت عمل در تشکیل کندانسیون منطقه ای حفاظت از محیط زیست دریای خزر

4-اجتناب از نظام تک محصولی در کاشت محصولات زراعی و کاهش استفاده از سموم و کود های شیمیایی

5-جلوگیری از فرسایش خاک

6-انجام عملیات تصفیه فاضلابهای صنعتی و خانگی و شهری

7-رعایت نکات ایمنی در استخراج و حمل و نقل محموله های نفتی

8-ایجاد امکانات جمع آوری مواد زائد نفتی در بنادر و ترمینالها و تدوین مقررات منطقه ای جهت حمل و نقل و تخلیه نفت با توجه به ظرفیت نفت کشها

9-ایجاد پوشش بیمه های لازم برای شناورها و فعالیتهای دریای به منظور جبران خسارت زیست محیطی

10-شناسایی و تعیین مناطق حساس در دریای خزر و حفاظت از تنوع زیست ساحلی و دریایی با ایجاد مناطق

1- مرادی ، منوچهر- همان منبع ص 50 .

حفاظت شده.(1)

11-مهار نظامی گری:لازم است همه ی کشورها تلاش کنند که برای تأمین امنیت خود به اقدامهای نظامی یک جانبه روی نیاورند زیرا هر گونه اقدامات نظامی منافع حیاتی دریای خزر را تهدید می کند.

12-تدوین رژیم حقوقی دریا با تکیه بر ملاحظات زیست محیطی 13-الزام همه کشورها بر حفظ محیط زیست دریا با تدوین قوانین و مقررات ملی و منطقه ای.(2) اجلاس پنج کشور ساحلی دریای خزر در مهر ماه سال 1386 در تهران و توافقات به عمل آمده در زمینه حفظ محیط زیست این دریا می تواند راهگشای بسیاری از مشکلات زیست محیطی دریای خزر باشددر بندهای 12-11 این اعلامیه 25 ماده ای آمده است (بند11 )طرفها با درک مسئولیت خویش دو برابر نسلهای امروز و فردا در قبال حفاظت از دریای خزر وتمامیت سیستم زیست محیطی آن اهمیت گسترش همکاری در حل مسایل زیست محیطی از جمله هماهنگی فعالیتهای ملی حفاظت از محیط زیست ومساعی مشترک با سازمان های بین المللی حفاظت از محیط زیست به منظور ایجاد نظام منطقه ای حفظ و نگه داری تنوع بیولوژیکی استفاده معقولانه و تکثیر و پرورش ذخایر زنده را مورد تأکید قرار می دهند.

طرفها اذعان می دارند که وضعیت زیست محیطی دریای خزر و ذخایر ماهیان خاویاری این دریا مستلزم کاربرد و سعی مشترک سریع جهت جلوگیری از پیامدهای نا مطلوب زیست محیطی می باشد. در این رابطه طرف ها ایجاد مبانی حقوقی – قراردادی اولویت دار لازم جهت همکاری های منطقه ای حفاظت از محیط زیست را که بر اساس کنوانسیون رژیم حقوقی دریای خزر ادامه خواهند داد. طرفها ضمن ابراز خوشنودی از اجرا شدن کنوانسین حفاظت محیط زیست دریای خزر در نوامبر 2003 در تهران منعقد گردیده بر لزوم




انتقال تکنولوژی و همکاری های دفاعی از جمله مصادیق مهم همکاری دو جانبه ایران و روسیه محسوب می شود. درواقع همکاری نظامی و فروش تسلیحات از جمله محورهای مهم مورد توجه روسیه در گسترش مبادلات دو کشور بوده است.

1- رضا زاده،سخاوت، ریشه های همگرایی وواگرایی در مناسبات جمهوری اسلامی ایران وروسیه فصلنامه مطالعات آسیای مرکزی وقفقاز سال چهاردهم شماره 52

تنها کالای روسیه که در شرایط کنونی با تولیدات غربی رقابت می کند، تسلیحات نظامی است که با توجه به نیاز ساختار اقتصادی روسیه مسکو تلاش می کند که علاوه بر از دست ندادن بازار کنونی بازارهای جدیدی نیز بدست آورد. همچنین با توجه به اینکه ایران نمی تواند نیازهای نظامی خود را از کشورهای غربی تامین کند، سلاحهای روسی تا اندازه ای نیازهای ایران را تامین می کند.(1)

یکی از مهمترین مسایل در روابط ایران و روسیه پس از فروپاشی شوروی، مسئله تکمیل نیروگاه هسته ای بوشهر توسط کارشناسان و تکنولوژی روسی بوده است. انعقاد قرار داد همکاری هسته ای روسیه با ایران در آغاز سال 1995 و تعهد به تکمیل نیروگاه هسته ای بوشهر در شرایطی صورت گرفت که آمریکا و اسرائیل در مورد خطر تبدیل ایران به یک قدرت هسته ای تبلیغات گسترده ای به راه انداخته بودند. در مقابل روسیه با استناد به دلایل سیاسی و اقتصادی و با اشاره به پایبندی ایران به قوانین سازمان بین المللی انرژی هسته ای و پیوستن آن به پیمان عدم گسترش سلاحهای هسته ای تصمیم خود را برای اجرای طرح اتخاذ نمود. درو اقع روسها با اعلام اینکه معامله هسته ای ایران و روسیه هیچ گونه خطری برای امنیت و ثبات منطقه ندارد و نیروگاه اتمی بوشهر صرفا کارکردی مسالمت آمیز دارد، به ادامه اجرای طرح اصرار دارند.(2) موضوع همکاری هسته ای روسیه با ایران سالهاست که مهمترین عامل ایجاد بحران در روابط آمریکا و روسیه بوده است ایالات متحده تحریمهای شدیدی علیه آن دسته از شرکتهای روسی وضع کرده است که همکاری هسته ای با ایران دارند و در مقابل روسیه نیز اصرار دارد که این همکاری ها صلح آمیز و کاملا بی خطر است و با قوانین بین المللی همخوانی دارد.بطور کلی در سطح دو جانبه روابط ایران و روسیه، منافع اقتصادی روسیه و نیاز آن کشور به بازار و ارز خارجی و همچنین تمایل این کشور برداشتن روابطی دوستانه با کشور اسلامی ایران بوده است و نیاز ایران نیز به تسلیحات و تکنولوژی جدید روسیه و نیاز به کسب حمایت روسیه در سطوح منطقه ای و بین المللی از مواردی می باشد که باعث تسریع در روابط استراتژیک ایران و روسیه گردیده است پس از فروپاشی شوروی و با توجه به تحولی که در نگاه روسیه نسبت به ایران ، خاورمیانه و اساسا نسبت به جهان روی داد، روسیه سیاست مستقل تری از غرب در پیش گرفت.

پس از این دوران دو کشور ایران و روسیه براساس ملاحظات عمل گرایانه و استراتژیک در جهت روابط نزدیکتر حرکت نموده اند. فروش راکتور هسته ای آب سبک به ایران از سوی روسیه و مخالفت های آمریکا به یکی از جلوه های استقلال عمل در سیاست خارجی روسیه تبدیل گردید . دولت روسیه قبل از آن در برابر فشار آمریکا از فروش موتورهای موشک به هند منصرف شده بود ، ولی در مورد ایران با استناد به دلایل سیاسی – اقتصادی و اشاره به پایبندی ایران به قوانین سازمان بین المللی انرژی

1- اطهری،اسدا...، سیاست روسیه نسبت به خاورمیانه میراث یلستین،فصلنامه مطالعات خاورمیانه سال1380 ص78

2- رضا زاده،سخاوت، ریشه های همگرائی وواگرائی درمناسبات جمهوری اسلامی ایران وروسیه، فصلنامه مطالعات آسیای مرکزی وقفقاز سال چهاردهم شماره 52 ص88



اتمی و پیوستن آن به پیمان عدم گسترش سلاحهای هسته ای تصمیم قاطع خود را برای اجرای آن گرفت . ویکتور میخاییلوف وزیر انرژی هسته ای روسیه قرارداد 800 میلیون دلاری تکمیل نیروگاه هسته ای بوشهر را دارای ملاحظات صرفاً اقتصادی دانسته ، اصرار آمریکا بر قطع آن به مفهوم بیرون راندن روسیه از بازار تولیدات تکنولوژی هسته ای خواند . روسیه آشکارا اجرای این قرارداد را در برابر فشارهای آمریکا در نظام سیاسی جهانی بر روسیه و از جمله توسعه ناتو دنبال کرده است . در ملاقات مه 1995 روسای جمهوری آمریکا و روسیه ، مسأله همکاری هسته ای ایران و روسیه یکی از محورهای اصلی مذاکرات رهبران دو کشور بود .

حکومت ضد آمریکایی تهران برای مسکو به عنوان یک متحد طبیعی ظاهر گردید و اشراف آن بر تنگه هرمز شریان حیاتی غرب ، این نزدیکی را قابل تأمل تر می سازد . تحلیل گران روسی نزدیکی با ایران را سبب افزایش هزینه های امنیتی غرب و به نفع خود تلقی می کنند . به نظر آنان هر چه روسیه با کشورهای ضد غربی و اصول گرا نزدیک شود ، غرب ناچار به تخصیص هزینه های بیشتری برای تأمین « بازدارندگی » از جنوب خواهد گردید . البته در این زمینه باید دگرگونی در سیاست خارجی روسیه مورد توجه قرار گیرد .(1)

تلاش مشترک ایران و روسیه برای حفظ ثبات سیاسی و تأمین امنیت در منطقه آسیای مرکزی سبب توسعه اعتماد متقابل در میان دو کشور گردید . بر خلاف تبلیغات غربی که در صد تخریب روابط دو کشور بودند ، با شکل گیری سیاست حسن همجواری و عدم مداخله در امور داخلی همسایگان از سوی ایران این ارتباط در مسیر توسعه مستمر قرار گرفت . روسیه ایران را به عنوان یک قدرت منطقه ای که ضامن ثبات می تواند باشد مورد توجه قرار داد . حاکمیت دیدگاههای ملی گرایانه و اروپا – آسیایی در دومای روسیه در این زمینه طی سفر هیئت پارلمانی روسیه در مارس 1993 کاملاً آشکارشد انعقاد قرارداد همکاری هسته ای روسیه با ایران در آغاز سال 1995 و تعهد به تکمیل نیروگاه هسته ای بوشهر در شرایطی صورت گرفت که آمریکا و اسرائیل در مورد خطر تبدیل ایران به یک « قدرت هسته ای » تبلیغات گسترده ای براه انداخته بودند . قبلاً در چارچوب روابط نزدیک روسیه و غرب بوریس یلتسین در اجلاس سران دو کشور تصمیم روسیه را برای قطع صدور تسلیحات به ایران اعلام کرده بود .ولی در شرایطی که اختلاف نظر میان دو کشور روندی رو به گسترش یافته بود ، همکاری هسته ای با ایران به یکی از محورهای ابراز استقلال عمل روسیه در برابر آمریکا تبدیل گردید(2)

پس از دیدار میخاییلوف ، وزیر انرژی هسته ای روسیه از ایران برنامه اتمام نیروگاه بوشهر

1- شیر غلامی ،خلیل،بررسی امکان استراتژیک بین ایران وروسیه ،فصلنامه امنیت ملی، سال اول شماره 3 بهار 1379 ص52

2- اطهری ،سید اسدا... ،سیاست روسیه نسبت به خاور میانه، میراث یلستین وچالش پوتین فصلنامه مطالعات خاور میانه سال هشتم شماره 4 – زمستان 1380 ص 87

از سوی روسیه مطرح گردید . ملاحظات اقتصادی نیز در این زمینه نباید مورد غفلت قرار گیرد . مطامع اقتصادی آمریکا از دیدگاه مقامات روسیه یکی از عوامل اساسی برای دور نگهداشتن روسیه از بازارهای ایران و تلاش برای جدایی روسیه از آن بوده است . تیرگی فزاینده روابط ایران و آمریکا مشکلات روز افزون این روابط را بیشتر ساخت . انعقاد قرارداد همکاری هسته ای در شرایطی صورت می گرفت که آمریکا ایران را به دخالت در انفجار در اوکلاهما سیتی متهم ساخت ، حملات تبلیغاتی شدیدی را علیه آن سازمان داده بود . ولی مقامات دولت روسیه همواره در این زمینه متعهد بودن ایران به قوانین و مقررات سازمان انرژی هسته ای جهانی و پیمان عدم اشاعه سلاحهای هسته ای مورد اشاره قرار داده اند .(1)تحویل سوخت نیروگاه بوشهر توسط روسیه در اواخر سال 1386 نشان دهنده عزم جدی روسیه برای راه اندازی این نیروگاه می باشد.

2- همکاری های منطقه ای ایران و روسیه: در سطح منطقه ای تلاش قدرتهای منطقه ای برای نفوذ در مناطق حایل بین ایران و روسیه تامین منافع این دو کشور را با محدودیتهای مواجه ساخته است. همچنین دو کشور در سطح منطقه ای و نیز در خصوص ارتباطات دو کشور دارای اهداف و منافع مشترکی می باشند.

در ذیل به همکاری های عمده منطقه ای ایران و روسیه پس از فروپاشی شوروی اشاره می شود:

1-2.همکاری برای حل بحران های منطقه ای: پس از فروپاشی شوروی درروابط منطقه ای مسایل بسیار پیچیده ای وجود داشت که میتوانستند در مناسبات دو کشور تاثیر منفی بگذارند موقعی مسئله رقابت ایران و روسیه مطرح بود ولی با خویشتنداری و سیاست مدبرانه ای که دو کشور در پیش گرفتند، سیاست مقابله و رقابت جای خود را به همکاری برای برقرای صلح و ثبات در منطقه داد.(2) در سیاست امنیتی روسیه، مرزهای جنوبی این کشور از اهمیت خاصی برخوردار است و در این میان روابط با ایران در حوزه خاورمیانه خلیج فارس و اقیانوس هند نقش کلیدی دارد. نقشی که ایران می تواند در ایجاد ثبات و امنیت در جمهوری تازه استقلال یافته جنوب روسیه داشته باشد، در حل بحران تاجیکستان و مراحل نخست بحران قره باغ بخوبی مشهود گردید. همچنین جلب همکاری جمهوری اسلامی ایران به عنوان یک قطب مهم جهان اسلام می تواند در کاهش تنش و حساسیتهای که نسبت به حضور روسها در جمهوری های مسلمان نشین منطقه وجود دارد، تاثیر بسزایی داشته باشد. در این زمینه نقش ایران در مقابله با تهدیدی که روسیه آن را بنیاد گرایی مذهبی در منطقه می داند، بسیار اهمیت دارد.

پژهش بررسی زمینه های توافق در دیدگاههای ایران و روسیه پیرامون رژیم حقوقی دریای خزرمقاله بررسی زمینه های توافق در دیدگاههای ایران و روسیه پیرامون رژیم حقوقی دریای خزرزمینه های توافق در دیدگاههای ایران و روسیه پیرامون رژیم حقوقی دریای خزرتحقیق بررسی زمینه های توافق در دیدگاههای ایران و روسیه پیرامون رژیم حقوقی دریای خزر